Maraş dondurması, yüzyıllardır Anadolu’nun tatlı kültürünün vazgeçilmezlerinden biri olmuştur. Bugün tüm dünyada tanınan bu eşsiz lezzetin arkasında zengin bir tarih, geleneksel bilgi birikimi ve kültürel miras yatmaktadır. Bu yazıda, Maraş dondurmasının Osmanlı’dan günümüze uzanan serüvenini detaylarıyla ele alacağız.
Osmanlı Döneminde Tatlı Kültürü
Osmanlı İmparatorluğu döneminde tatlılar önemli bir yere sahipti. Şerbetler, helvalar ve sütlü tatlılar kadar, serinletici kar tatlıları da sıkça tüketilirdi. “Karsambaç” adı verilen buzlu tatlılar, dağlardan toplanan karlarla hazırlanır, meyve özleriyle tatlandırılırdı.
Bu kültürel alışkanlıklar, Anadolu’da dondurmanın temelini oluşturdu. Zamanla karın yerini sütlü, daha kalıcı tatlar aldı. Bu dönüşümde Maraş’ın iklimi, bitki örtüsü ve hayvancılık faaliyetleri belirleyici oldu.
İlk Dondurma Benzeri Ürünler
Maraş bölgesinde dondurmaya benzer ilk ürünlerin, 16. ve 17. yüzyıllarda ortaya çıktığı düşünülmektedir. Yöredeki orkide türlerinden salep üretimi yaygındı. Salep, sıcak içecek olarak tüketilse de bir grup usta, onun yoğunlaştırıcı özelliğini keşfederek soğuk sütlü karışımlarda kullanmaya başladı.
Böylece yoğrularak soğutulan ve kıvam kazandırılan ilk Maraş dondurması denemeleri yapılmış oldu.
Keçi Sütü ile Tanışma
Maraş yöresindeki keçi yetiştiriciliği, süt üretimini de beraberinde getirdi. Keçi sütünün inek sütüne göre daha yoğun ve yağlı olması, dondurmaya daha iyi kıvam ve lezzet kattı. Bu fark, dondurmanın ününün artmasında kritik rol oynadı.
Keçi sütü ve salebin birleşimi, dondurmanın elastik ve sert yapısını ortaya çıkararak bugünkü Maraş dondurmasının temelini oluşturdu.
Dövme Dondurma Geleneği
“Dövme dondurma” olarak da bilinen Maraş dondurmasının en önemli özelliği, yoğrularak hazırlanmasıdır. Geleneksel üretimde tahta teknelerde saatlerce yoğrulan karışım, lifli yapısını kazanır ve satırla kesilecek kıvama gelir. Bu üretim şekli ilk kez Kahramanmaraş’ta geliştirilmiştir.
Bu yoğurma süreci sadece bir teknik değil, aynı zamanda ustalık ve sabır gerektiren bir zanaattır. Usta-çırak ilişkisiyle nesilden nesile aktarılmıştır.
19. Yüzyılda Yöresel Ün Kazanması
19. yüzyılda Kahramanmaraş’ta dondurmacılar mahallelerde dolaşarak dondurma satmaya başladı. Tahta arabalarla yapılan satışlar, özellikle yaz aylarında halk arasında çok popülerdi. Bu dönemden itibaren dondurma, sadece zengin sofraların değil, halkın da tükettiği yaygın bir tatlı haline geldi.
Maraş’ta bazı aileler bu alanda uzmanlaştı ve kendi tariflerini geliştirdi. Bu tariflerin bazıları günümüzde hâlâ kullanılıyor.
20. Yüzyılda Ticarileşme
20. yüzyılın ortalarında Maraş dondurması ilk kez ticari olarak pazarlanmaya başlandı. 1950’li yıllarda açılan pastaneler, Maraş dışındaki illerde de bu lezzeti tanıtmaya başladı. Soğutma teknolojilerinin gelişmesiyle birlikte, dondurma şehir dışına gönderilebildi.
Bu dönemde en çok öne çıkan dondurmacılardan biri, günümüzde uluslararası bir marka haline gelen MADO oldu. Diğer markalar da bölgesel ölçekte büyümeye devam etti.
Ulusal Tanınırlık ve Coğrafi İşaret
1990’lı yıllarda Maraş dondurması artık ulusal çapta tanınıyordu. Televizyon reklamlarında, yemek programlarında ve festival etkinliklerinde sıkça yer aldı. 1996 yılında Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından “coğrafi işaret” tescili alındı.
Bu tescil ile birlikte dondurmanın ismi, üretim şekli ve içeriği yasal koruma altına alındı. Böylece “gerçek Maraş dondurması” adı altında sadece belirli standartlara uyan ürünler piyasaya sunulabildi.
21. Yüzyılda Küreselleşme
2000’li yıllardan itibaren Maraş dondurması global pazarlara açılmaya başladı. Türkiye dışında açılan şubeler, Maraş dondurmasının dünya çapında tanınmasını sağladı. Bu süreçte geleneksel sunum teknikleri de yurtdışına taşındı.
Özellikle satırla kesim gösterileri, sosyal medyada viral hale geldi ve Maraş dondurmasının tanınırlığını artırdı.
Müzik, Mizah ve Popüler Kültürdeki Yeri
Maraş dondurması, halk müziğinden mizaha kadar birçok alanda kültürel bir öge haline gelmiştir. Dondurmacı şakaları, dondurma şovları ve televizyon skeçlerinde sıkça yer alır. Bu da onu yalnızca bir yiyecek değil, aynı zamanda kültürel bir simge haline getirmiştir.
Günümüzde Durum
Bugün Maraş dondurması; küçük aile işletmelerinden uluslararası zincirlere, geleneksel sokak dondurmacılarından modern dondurma kafelerine kadar geniş bir yelpazede sunulmaktadır. Her yıl düzenlenen “Maraş Dondurma ve Kültür Festivali” bu geleneğin yaşatılmasında büyük rol oynamaktadır.
Maraş dondurması, yüzyıllar süren bir birikimin, doğayla uyumlu üretim tekniklerinin ve ustalığın ürünüdür. Onu diğer dondurmalardan ayıran sadece kıvamı veya tadı değil, taşıdığı tarih ve kültürel anlamdır. Osmanlı’dan günümüze ulaşan bu eşsiz lezzet, hem geçmişin mirası hem de geleceğin lezzet yolculuğudur.
Bir yanıt yazın